TÜRKİYE VARLIK FONUN ÜLKE VARLIK FONLARINA UYGUNLUĞU

Özkan ZEYREK

Bağımsız Denetçi

       Bakanlar Kurulunca 24.01.2017 tarihli ve 2017/9756 sayılı Kararnamenin eki kararı ile açıklanan Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası AŞ, Boru Hatları Taşıma AŞ, Türkiye Petrolleri AO, Posta ve Telgraf Teşkilatı AŞ, Türksat Uydu Haberleşme Kablo TV ve işletme AŞ’nin,  Hazineye ait hisselerinin tamamı, Türk Telekomünikasyon AŞ’nin yüzde 6.68 oranındaki Hazine’ye ait hisseleri ile Eti Maden işletmeleri ve Çay İşletmeleri  Genel Müdürlüğünün  ve Savunma Sanayi  Destekleme  Fonuna ait 3 milyar lira tutarındaki kaynağın en geç aktarım tarihini izleyen 3 ay içinde geri ödenmek kaydıyla, Türkiye Varlık Fonu Yönetimi Anonim Şirketine  devredilmesinin kararlaştırılmasından sonra kamuoyunun varlık fonu dikkatini çekmiştir.

     Bu makalenin konusu varlık fonu nedir?  Fonunun oluşturulmasının gerekçesi, varlık fonunun kaynakları, fonun yasalara uygunluğu ve fonun denetimi ile fonun kuruluşuna karşı muhalif görüşlerinin açıklanmasıdır.

     GİRİŞ

     Varlık Fonu; Genel olarak akademisyenler, finans uzmanları ve fon yöneticileri tarafından aşağıdaki tanımda birleştikleri görülmektedir.

Ülke varlık fonları, bir ülkenin elinde bulunan fazla tasarrufları ekonominin uzun dönemli istikrarı, krizlere karşı korunması ve gelecek kuşakların refahını artırma hedefine dönük yatırımlar yapmak nedeniyle kurulmaktadırlar.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Plan ve Bütçe Komisyonuna sunulan raporda fonun kuruluş gerekçesinde;  başlangıçta kamu kaynakları ve çeşitli fonlardan aktarımlarla oluşturulan Türkiye Varlık Fonu Kaynakları, zamanla kendi kaynağını yaratan bir yapıya sahip olabilecektir. Bu çerçevede, ilk aşamada Devlete ait çeşitli fon ve gelirlerin belirli bir yüzdesi alınarak Türkiye Varlık Fonunun kaynaklarını oluşturulması planlanmaktadır. Diğer taraftan, yurt içi ve yurt dışında finansal risklerin artmasıyla yaşanan ekonomi dalgalanma dönemlerinde, yabancı yatırımcıların gerçekleştirdikleri fon çıkışlarının varlık fiyatlarında sert düşüşlere yol açması ve yerli yatırımcıların spekülatif döviz taleplerinin artması, sorununun çözümü için, finansal stres ortamında piyasalarda stabilize edici bir görev üstlenecek, kamu fonlarının büyüklüğünü ve gücünü görünür kılarak piyasalarda gerekli güven ortamını yaratacak ve ülkemizin uluslar arası kredibilitesinin artmasını sağlamaktır. Yine Türkiye Varlık Fonunun Kurulmasıyla;  Büyüme oranına ilave artış sağlanması, sermaye piyasalarının büyüme ve derinleşmesinin hızlandırılması,  yapılacak yatırımlarla ek istihdam sağlanması, Savunma havacılık ve yazılım gibi teknoloji yoğun stratejik sektörlerdeki yerli şirketlerin sermaye ve proje bazında desteklenmesi, küresel oyuncu olmalarının sağlanması, otoyollar, kanal İstanbul, üçüncü köprü ve havalimanı, nükleer santral gibi büyük altyapı projelerine kamu kesimi borcunu artırmadan finansman sağlanması, fon ekonomimizin yapısal sorunlarını aşmasında katkı sağlamasının yanı sıra dış politikanın önemli bir enstrümanı olarak Türkiye’nin uluslar arası arenada daha fazla söz sahibi olmasına da katkı sağlayacaktır denilmektedir.

Türkiye Varlık Fonunun Kaynakları; özelleştirme Yüksek Kurulu tarafından özelleştirme kapsam ve programında bulunan ve Türkiye varlık fonuna devrine karar verilen kuruluş ve varlıklar ile özelleştirme fonundan Türkiye varlık fonuna aktarılmasına karar verilen nakit fazlasından, Kamu Kurum ve Kuruluşlarının tasarrufu altında bulunan ihtiyaç fazlası gelir, kaynak ve varlıklardan; Bakanlar Kurulu tarafından Türkiye Varlık Fonuna aktarılmasına veya Şirket tarafından yönetilmesine karar  verilenlerden, Türkiye Varlık Fonu tarafından yurt içi ve yurt dışı sermaye ve para piyasalarından ilgili mevzuat kapsamında yer alan izin ve onaylar aranmaksızın sağlanan finansman ve kaynaklardan, para ve sermaye piyasası dışında diğer yöntemlerle sağlanan finansman ve kaynaklardan oluşacağı kanunun ilgili maddesinde yer almaktadır.

    Türkiye Varlık Fonu ve Türkiye Varlık Fonu bünyesinde kurulacak alt fonlar bağımsız denetime tabidir. Şirket,6362 sayılı Kanun kapsamında kurumsal yönetim düzenlemelerine uyar.  Türkiye Varlık Fonu ve Türkiye Varlık Fonu bünyesinde kurulacak alt fonların bağımsız denetimden geçmiş yıllık mali tabloları ile faaliyetleri, Başbakan tarafından görevlendirilecek sermaye piyasaları, finans, ekonomi, maliye, bankacılık, kalkınma alanlarında uzman en az üç merkezi denetim elemanı tarafından bağımsız denetim standartları çerçevesinde denetlenir. Denetim sonucu hazırlanacak rapor her yıl haziran ayı sonuna kadar Bakanlar Kuruluna sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi Plan ve Bütçe Komisyonu tarafından, hazırlanan ve Başbakanlık tarafından gönderilen denetim raporları üzerinden görüşülerek denetlenir.

    Buraya kadar yukarıdaki yazılanlardan Fonun ülke için önemi ve gelecekle ilgili fondan beklentiler yer almış bulunmaktadır.  Fonun kuruluşuna karşı muhalif olma nedenleri ise aşağıdaki gibidir.

     Genel kabul görmüş tanımlara göre Ulusal varlık Fonları, bugünün kaynaklarından gelecek nesillerin de yararlanması ilkesine dayanarak “cari fazlası veren ülkelerin cari fazlalarını gelecek nesillerin de yararlanacağı yatırımlarla değerlendirilmesini” ve ya doğal kaynakların işletilmesinden kaynaklanan gelirlerin gelecek nesillerin de yararlanmasına olanak verecek şekilde yüksek getirili yatırımlara yönlendirilmesi hedeflenmektedir.

 Fona devredilecek varlıklar konusunda Bakanlar Kuruluna tanınan yetkinin sınırsız olması, alt ve üst sınırların belirtilmemesinin Anayasaya aykırı olduğu eleştirilerine sebep olmaktadır. Şöyle ki Kanunun Türkiye Varlık Fonunun kaynakları ve finansman sağlanması başlıklı 4’üncü maddesinin 1/b bendinde yer alan hükümle Bakanlar Kuruluna kamu kurum ve kuruluşlarının tasarrufu altında bulunan ihtiyaç fazlası, gelir kaynak ve varlıkların Türkiye varlık fonuna aktarılması yetkisi ve bunların Türkiye Varlık Fonu  Anonim Şirketi tarafından yönetilmesini yetkisi verilmektedir. Kişilerin hak ve özgürlüklerinin güvence altına alınabilmesi için yasama ve yürütme organlarının yetkilerinin sınırlanması ihtiyacı sadece temel hak ve özgürlükler alanında değil, kamu harcamalarına ilişkin düzenlemeler alanında da gerekli olup,  bu bağlamda çeşitli kurallar anayasalarda yer alır. Demokrasilerde kamu harcamalarının büyüklüğü ve kapsamı ile bu harcamaların yapılabilmesi için vatandaşlara getirilecek yükümlülüklere halk karar verir ki buna Bütçe Hakkı denilmektedir. Bütçe Hakkı seçtiği temsilciler aracılığı ile kullanılır.

Fonun Denetimi;  Anayasamızın 165’nci maddesi  “Sermayesinin yarısından fazlası doğrudan doğruya veya dolaylı olarak Devlete ait olan kamu kuruluş ve ortaklarının Türkiye Büyük Millet Meclisince denetlenmesi esasları kanunla düzenlenir.” Hükmünü taşımaktadır. Bu şirketin ve kuracakları şirketlerin Türkiye Varlık Fonu ve bu fon bünyesinde kurulacak alt fonların denetiminin Türkiye Büyük Millet Meclisine ait olması Anayasal şarttır.  Kanunun” denetim” başlıklı 6’ ncı maddesinde yer verilen denetim şekli ve içeriği şirketin ve fonun T.B.M.M. tarafından denetimi değil, sadece bağımsız denetim ve üçlü komisyon denetim raporlarının görüşülmesinden ibarettir. Şirket ve fonun, finansal tablolarının bağımsız denetçilerle denetleneceği, Sayıştay denetimine tabi olmayacağı ifade edilmiştir. Şirket ve Fonun Sayıştay denetimine tabi olmamasının ve Meclis adına yapılacak denetimine ilişkin bir denetim olmamasının Anayasanın 160 ve 165 inci maddelerine aykırı olduğu iddia edilmektedir.

SONUÇ: 

 Türkiye varlık fonunun teşekkülü diğer dünya ülkelerince kurulmuş olan varlık fonlarıyla karşılaştırıldığında fonun genel tanımı ile uyuşmadığı görülmektedir.  Türkiye’de ne petrol geliri ne de dış ticaret fazlası veya bütçe fazlası mevcuttur. Bu nedenle ülke varlık fonları, ya Çin gibi ödemeler dengesi önemli ölçüde fazla veren yüklü miktarda döviz rezervine sahip ülkeler ya da Norveç ve ya Körfez ülkeleri gibi petrol ve doğalgaz ihracatçısı ülkeler tarafından kurulmaktadır.  Bu nedenle dünyada varlık fonu sahibi ülkeler,  ellerindeki fonları dışarıda yatırıma dönüştürmek için kurarken, Türkiye Varlık Fonu esas olarak dışarıdan borç alabilmek için kurulduğu görülmektedir. Ülke fonları temelde ülke dışında yatırım yapmak için kurulurken, Türkiye varlık fonunun ana işlevi iç piyasaya finansman sağlamayı hedeflemektedir.  Fonun kuruluş sermayesinin tamamı özelleştirme idaresine ait olup fonun bu yönüyle bir kamu varlığı olarak nitelendirilmesi ve varlık fonu denetiminin Sayıştay tarafından denetlenmemesi hesap verilebilirlik ve şeffaflık ilkelerine aykırılık teşkil etmektedir.  

B ağımsız Denetim bir işletmenin mali tablo ve diğer finansal bilgilerinin önceden belirlenmiş kriterlere uygunluğu ve doğruluğunun makul güvence sağlayacak yeterli ve uygun bağımsız denetim kanıtları ile gerekli tüm bağımsız denetim tekniklerinin uygulanarak değerlendirilmesi ve sonuçlarının bir rapora bağlanması iken; 

 Sayıştay denetiminin amacı;  Kamuda hesap verme sorumluluğu ve mali saydamlık esasları çerçevesinde, kamu idarelerinin etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak çalışması ve kamu kaynaklarının öngörülen amaç, hedef, kanunlar ve diğer hukuki düzenlemelere uygun olarak elde edilmesi, muhafaza edilmesi ve kullanılması için Türkiye Büyük Millet Meclisi adına yapılacak denetimleri, sorumluların hesap ve işlemlerinin kesin hükme bağlanmasını ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlanması görev ve yetkilerine sahiptirler.  Bu yönüyle bakıldığında Sayıştan denetimini ile Bağımsız Denetimi n karşılaştırılacak bir yönü yoktur, Fonun Sayıştay denetimi dışında bırakılması endişe verici bir unsur olup ivedilikle Sayıştay denetimi kapsamına alınmalıdır.

Anonim Şirket şeklinde kurulmuş olan Türkiye Varlık Fonu başta gelir ve kurumlar vergisi olmak üzere muafiyet ve istisnalarla imtiyazlı bir şirket statüsü halini almış bulunmaktadır.

Ülke insanlarının, her türlü zorluk ve de çabaları neticesinde kurulup büyütülen ekonomik faktörlerin devredildiği Türkiye Varlık fonunda mevcudiyetlerini korumalarını ve ülke için eskiden olduğu gibi katma değer yaratmaya devam etmesi herkesin en büyük beklentisidir.

Ülke varlık fonlarının kuruluşundaki amacı, kaynakları ve kaynaklarının değerlendirilmesi açısından Türkiye Varlık Fonu ile bir benzerliklerinin olmadığı görülmektedir.

Ekler:  Türkiye Varlık Fonu Yönetim A.Ş. Kanunu

            TBMM Plan Bütçe Komisyonu Raporu

            Sayıştay Kanunu

            İsmail Özkul Dünya yazarı